20 Kasım 2011 Pazar

Köpek seçiminde ırksal özellikler

"Doğru köpeği seçmenin önemi" başlıklı yazıda, köpek seçerken dikkat edilecek hususlara bölüm bölüm değineceğimi belirtmiştim.

Köpek seçerken çoğu insan ırkına göre seçim yapar, sevimli bulduğu ırkı almak ister ya da akıllı olduğunu, kolay bakabileceğini duyduğu ırklara yönelir. Örneğin apartman hayatına küçük ırkların daha kolay uyduğu düşünülür. Oysa köpeğin davranış özelliklerini belirleyen, ırkın ne kadar iri ya da küçük olduğu değildir.

Almayı düşündüğünüz ırkın ilk yetiştiriliş amacını dikkate almak daha doğru olacaktır. Irkların tamamını ve davranışsal eğilimlerini buraya sığdıramasam da, kısaca özetlemek isterim. Köpek ırklarını, yetiştirilme amaçlarına göre şu şekilde gruplara ayırabilirim:
.....>>



  1. Çoban köpekleri
    koyun güden köpekler (sheepdog, herding dog)
    sığır güden köpekler (cattle dog)
    sürüyü koruyan köpekler
  2. Av köpekleri
    koku izi süren köpekler (hounds/zağarlar)
    avı getiren köpekler (retrievers, waterdogs)
    avı bulup ortaya çıkaran köpekler (pointers, spaniels)
    tazılar (sighthounds)
  3. İş köpekleri
    koruyucu köpekler (guarding dogs)
    kızak köpekleri
  4. Toprak köpekleri
    Terrier'ler
  5. Arkadaş köpekler (companion dogs)
  6. Melez köpekler

Bu farklı gruplardaki ırklar, yetiştirilme amaçlarına göre farklı baskınlıkta içgüdüler taşır. Bütün köpeklerin; sürü, av, koruma ve hayatta kalma içgüdüleri vardır ancak bu içgüdüler her ırkta farklı öncelik sırasında görülür.

  • Koyun ve sığır güden köpekler, sürüyü hareket ettirmek için kovalamak, etrafında dönmek, topuklarından ısırmak gibi davranışlara eğilimlidirler ve koruma içgüdüleri görece yüksektir. Alman Çoban Köpekleri (halk ağzında Alman Kurdu olarak geçer), Rottweiler'lar, Border Collie'ler sürü güden köpekler sınıfındandır, kolayca eğitim almalarıyla bilinirler, kompleks görevleri yerine getirebilirler, ancak erken yaşta doğru şekilde sosyalleştirilmeleri gerekir. Aksi takdirde, özellikle çocuklara karşı sürü gütme içgüdüleri baskın gelir, havlama, kovalama, ısırma gibi davranış eğilimleri görülebilir.
  • Kangal, Bern Dağ Köpeği, Pirene Dağ köpeği gibi ırklar ise sürüyü koruyan çiftlik ve iş köpekleridir. Daha sakin ve ağırbaşlı duruşları vardır, gütme köpekleri gibi kovalama eğilimleri bulunmaz ancak koruma içgüdüleri çok daha yüksektir.
  • Beagle, Basset Hound, Bloodhound gibi ırklar, iz süren av köpekleridir, sürek avları için yetiştirilmiş ırklardandır. Bu grup köpeklerin çok gelişmiş koku alma duyuları vardır ve içgüdüsel olarak koku izlerinin peşinden gitme eğillimindedirler. Ülkemizde orta boy ırk ve çok sevimli oldukları için ev köpeği olarak Beagle'lar çok tercih edilir, ancak bu tercih yapılırken bu ırkın iz sürme köpeği olduğu genellikle bilinmez ve göz önüne alınmaz. Sürek avı köpekleri, çok uzun mesafeler yürüyebilecek vücut yapısına sahiptirler ve enerji seviyeleri yüksektir. Koku izi takibine başladıklarında, içgüdüleri mantıklarını bastırır ve idare edilebilmeleri zorlaşır.
  • Avı getiren, su köpekleri grubunda, en çok tercih edilen ırklar Golden ve Labrador Retriever'lar ile Poodle'lar yani Kanişler'dir. Evet! Kaniş'ler av köpeği orijinlidirler, dayanıklı kürkleri ile dikenler ve bataklıklar arasında rahatça hareket edebilirler, yüksek eğitilebilirlik düzeyleri ile harika av köpekleriydiler yüzyıllar önce. Bugün ise bu ırkları ev köpekleri olarak besliyoruz, orijinlerine bağlı davranışsal eğilimleri ile başa çıkmakta bazen zorlanıyoruz. İnsan ile ortaklaşa çalışmayı seven köpek ırklarıdır, dolayısı ile dost canlısı olarak bilinirler. İz süren av köpekleri gibi, bu grup köpekler de koku duyusuna karşı hassastırlar, enerji seviyeleri yüksektir. Yerde bulduklarını yeme, dur durak bilmez oyun istekleri, ağızlarını kullanmayı sevmeleri gibi özellikleri, bazen başa çıkılması zor sorunlara yol açabilmektedir.
  • Setter'ler, İngiliz ve Alman Pointer'ları, Amerikan ve İngiliz Cocker Spaniel'lar; avı bulan, işaret eden ve ortaya çıkaran köpeklerdendir. Yine küçük-orta boyda olmaları, çok sevimli görünmeleri nedeniyle harika ev köpekleri olarak tanınan ve oldukça rağbet gören Cocker Spaniel'lar, aslında orman tavuğu (woodcock) avında kullanılırlardı. Çalıların arasında koku iziyle kuşu bulur, avcının işareti ile havlayarak kuşları korkutur ve uçururlardı, böylece avcı kuşları avlayabilirdi.. Bugün ise bu içgüdüsel eğilimlerimizi sevgili ev köpeklerimiz Cocker'larda farklı şekillerde görüyoruz. Oldukça yüksek enerji seviyesi, top peşinde deli gibi koşmaları, kanepenin arkasına kaçan topu çıkarmak için bıkmadan havlamaları gibi...
  • Tazı grubu köpekler ülkemizde ev köpeği olarak çok bilinmez ve tercih edilmezler. Greyhound'lar, Whippet'ler, Borzoi'ler bu gruba girerler. Görsel uyarıma çok açıklardır, iyi koşuculardır, küçük ve hareket eden şeyleri kovalama eğiliminde olurlar. Ev köpeği olarak ailemize dahil olduklarında, sokakta gördükleri kedileri, küçük köpekleri, hatta çocukları kovalama gibi eğilimler gösterebilirler. Yine yüksek enerji seviyeleri, düzenli ve yoğun bir egzersiz ihtiyacı doğurur.
  • Sibirya Husky, Alaska Malamute, Samoyede, Spitz türleri gibi kızak köpekleri; St. Bernard, Newfoundland, Akita, Shar-Pei, Chow Chow, Danua, Dobermann, Boxer, İngiliz ve Fransız Bulldog, Mastiff türleri gibi koruma köpekleri ise iş köpekleri grubu olarak anılabilir. Genel olarak büyük ve dev boyutlu ırklardır. Kızak köpekleri çok yüksek enerjili, gerektiğinde idareciden bağımsız kararlar alabilmeleri için seçilerek yetiştirilmiş ırklardır, dolayısı ile özgür iradeleri çok kuvvetlidir, nazikçe, pozitif pekiştirme yöntemleri ile eğitilmelidirler. Koruma köpekleri ise büyük cüsselerine rağmen genelde oldukça ağırbaşlıdırlar, görev üstlenmeyi severler, sadıktırlar ve genellikle aile içinde tek bir kişiye daha fazla bağlanırlar. Isırma eğilimi, diğer köpeklere ve yabancılara karşı baskınlık ve agresyon görülme ihtimali yüksektir.
  • Toprak köpekleri grubuna tüm Terrier'ler dahildir. Küçük, kıvırcık sevimli köpeklerin evlerimizde birer "terörist"e dönüşmeleri, aslında yetiştirilme amaçlarına dayanır. Terrier'ler, çiftliklerde ambardaki ürünlerin korunmasından sorumluydular, küçük kemirgenleri kovalar ve avlarlardı, gerektiğinde bunun için toprağı kazarlardı. Ufak tefek vücutları ile akşamları sahiplerinin yatağında ayak ısıtıcısı görevi de görürlerdi. Boyutlarına oranla oldukça fazla cesaret sahibi olan bu köpeklerin koruma içgüdüsü de çok yüksektir, aynı zamanda işitsel uyarıma oldukça hassastırlar, en ufak bir çıtırtıda havlayarak sahiplerini olası tehlikelere karşı uyarırlardı. Bugün ise evlerimizde, kapı zili çaldığında, hatta daha zil çalmadan apartmana biri girdiğinde havlayan, kendinden büyük kocaman köpeklere bile agresif davranan, sağı solu eşeleyen, ısırma eğilimi oldukça yüksek köpekler olarak yer alıyorlar...
  • Arkadaş köpekler grubu ise, genel olarak, köpek ırkları gelişmeye başladıktan sonra, "süs köpeği" kavramıyla birlikte ortaya çıkan ırkları kapsar. Chihuahua, Maltese, Pug, Pomeranian, Yorkshire Terrier, Cavalier King Charles Spaniel gibi köpekler bu gruba girerler. Süs köpeği olarak yetişmiş olsalar da, bu ırkların ortaya çıkması için çiftleştirilen ırkların içgüdüsel eğilim özelliklerini taşırlar.

Bu verdiğim örnekler çerçevesinde düşünürsek; yetiştirilme amacını göz önünde bulundurarak, seçeceğiniz köpek ırkının olası davranış eğilimlerini tahmin edebilmeniz daha kolay olacaktır. Yüksek enerjili ırkların daha fazla egzersize ihtiyacı vardır, egzersiz sadece yürüyüş ile karşılanmayabilir. Köpeğinize yapacak "iş" vermelisiniz. Enerjisini düzgün şekilde atamayan köpeklerde; kemirme, havlama, uluma, yanlış yere tuvalet yapma gibi davranış bozuklukları, hatta uç durumlarda obsessif bozukluklar, depresyon görülebilir.


Melez köpekler ise, melezlendikleri ırkların davranışsal eğilimlerini bir arada bulundurduklarından, daha dayanıklı, eğitilebilirliği daha yüksek köpekler olabilmektedir. Melez bir köpeğin eğilimlerini öğrenebilmek, davranışlarına daha sağlıklı bir bakış açısıyla yaklaşabilmek için DNA testi uygulanarak hangi ırkların özelliklerini taşıdığı öğrenilebilir.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder